NICOLAO COPERNICO DEDICATUM koncert w 550. rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika | Olsztyn

Data

niedziela, 28.05.2023

Godzina

20:00

Miejsce

Bazylika konkatedralna św. Jakuba Apostoła, ul. Stanisława Staszica 5, Olsztyn

Program

Alessandro Stradella
Stelle, voi ch’influite madrygał z serenaty La forza delle stelle ovvero Il Damone

Robert Schumann 
An die Sterne z cyklu pieśni Vier doppelchörige Gesänge op. 141 

Ildebrando Pizzetti 
Piena sforgeva la luna


Tadeusz Zygfryd Kassern  
Cztery motety kopernikowskie op. 19

Wojciech Kilar
Lumen

Andrzej Koszewski
Nicolao Copernico dedicatum  cantata a tre cori misti  

Eric Whitacre 
Sleep

Eriks Ešenvalds
Stars  

Wykonawcy

Polski Chór Kameralny
Jan Łukaszewski dyrygent

Bilety

Szczególowe informacje wkrótce.

Mikołaj Kopernik (1473-1543) jest jedną z najbardziej fascynujących postaci okresu renesansu. Polski astronom, który zrewolucjonizował myślenie o Wszechświecie, był także wybitnym matematykiem, lekarzem, prawnikiem i ekonomistą. W 550. rocznicę urodzin (i 480. rocznicę śmierci) chcemy zorganizować cykl koncertów upamiętniający tego wielkiego uczonego. Postać Kopernika nie kojarzy się być może bezpośrednio z muzyką, wszyscy, którzy chcą go upamiętnić, decydują się na różnorakie wystawy, odczyty. Ale odkrycia naukowe Kopernika wzięły początek w jego fascynacji światem, uniwersum. Oprócz tego, że umiał opisać swe odkrycia w sposób matematyczny, musiał wszystko to przeżywać. I chcemy przez ten projekt pokazać Kopernika jako nie tylko naukowca, ale człowieka wrażliwego na piękno wszechświata.
 

Najstarszym chronologicznie i pierwszym tytułem w programie naszego kopernikowskiego koncertu jest madrygał Stelle voi (incipit: „Gwiazdy, które wlewacie we mnie nieśmiertelne płomienie), którego autorem jest mistrz włoskiego baroku Alessandro Stradella (1643-1682). Kompozytor jest w Polsce niezbyt jeszcze znany, chociaż warto wiedzieć, że wśród sobie współczesnych był jednym z twórców najbardziej cenionych. Pozostawił po sobie ponad trzysta utworów, w tym kantaty świeckie i religijne, oratoria, opery, a także madrygały i dzieła instrumentalne. Stelle voi to oda do gwiazd lub, nieco szerzej, nocy, która jest czasem rozpamiętywania niespełnionych miłości, strzał Kupidyna, z których każda „dodaje soli do ran” nieszczęśliwego kochanka.
 

Robert Schumann (1810–1856), jeden z najwybitniejszych kompozytorów romantyzmu, tworzył muzykę zróżnicowaną, jeśli chodzi o skład wykonawczy, począwszy od opusów fortepianowych; przez pieśni instrumentalne i symfonie, po uwertury i koncerty fortepianowe, ale jest także autorem kilku utworów chóralnych, m.in. cyklu 4 pieśni na podwójny chór, z którego pochodzi utwór An die Sterne do tekstu niemieckiego poety Friedricha Rückerta. Czterozwrotkowy wiersz jest niezwykle poruszającą pochwałą gwiazd, które tkwią gdzieś na dalekim niebie. Oświetlając zmierzch Ziemi, rozbudzają wyobraźnię marzycieli pragnących, by ich duch rozpostarł skrzydła i wniósł się do niebiańskiego królestwa pokoju.

 

Podczas gdy Schumann był jednym z najbardziej wpływowych kompozytorów romantyzmu, to w zupełnie innej stylistyce, znacznie bliższej już impresjonistom, poruszał się kolejny z twórców, Ildebrando Pizzetti (1880–1968). Był włoskim kompozytorem, pianistą i librecistą urodzonym w 1880 roku. Napisał m.in. 19 oper, pieśni na głos z fortepianem oraz liczne dzieła kameralne i symfoniczne, tworzył także muzykę do filmów. W chóralistyce wypracował swój własny styl nazywany przez muzykologów neomadrygalistycznym. Piena sforgeva la luna (Wschodzi Księżyc w pełni) to 6-głosowy utwór do słów greckiej poetki Safony (VII/VI w.p.n.e.), pochodzący z cyklu Due composizioni corali z 1966 roku.

 

Kolejnym utworem, a właściwie cyklem utworów będących artystyczną recepcją postaci jednego z najwybitniejszych polskich uczonych, są Cztery motety kopernikowskie Tadeusza Zygfryda Kasserna (1904–1957). Ów polski kompozytor i pedagog studiował we Lwowie, Poznaniu i Paryżu, a od 1945 mieszkał w USA, gdzie poświęcił się pracy kompozytorskiej i pedagogicznej, pełnił też funkcję konsula oraz delegata Polski do spraw kulturalnych przy ONZ. Jego Motety to cykl utworów pochodzący z 1937. W sposób wyraźny nawiązują do tradycji renesansowych, co uwidacznia zarówno tekst, jak i muzyka. Słowa motetów pochodzą z poematu religijnego Mikołaja Kopernika w języku łacińskim Septem sidera (Siedem gwiazd), powstałego około 1510 roku. Na polskie tłumaczenie dzieło to musiało czekać aż do wieku XIX, kiedy tego zadania podjął się Jan Kasprowicz. Najlepsze świadectwo kunsztu dzieła T. Z. Kasserna daje Feliks Nowowiejski, który napisał: „Motety kopernikowskie wzbogacają muzykę religijną o wysoce wartościowe, oryginalne dzieło, pełne głębokiego nastroju religijnego, dochodzącego chwilami do ekstazy”.
 

Drugim – oprócz Mikołaja Kopernika – wybitnym polskim astronomem jest gdańszczanin Jan Heweliusz. To właśnie z okazji 400-lecia jego urodzin Polski Chór Kameralny zamówił u Wojciecha Kilara (1932–2013) utwór zatytułowany Lumen, którego prawykonania zespół pod dyrekcją Jana Łukaszewskiego dokonał w Parlamencie Europejskim w Brukseli w 2011 roku. To kompozycja tonalna, homofoniczna, utrzymana w tradycyjnej stylistyce systemu dur-moll, przeznaczona na chór mieszany a cappella, która powstała do wybranego przez Kilara fragmentu Psalmu 136, zwanego w judaistycznej tradycji Wielkim Hallelem, najwyższym hymnem pochwalnym, wysławiającym Boga za dzieło stworzenia, za to że stworzył między innymi „Słońce, aby panowało dniem oraz Księżyc i gwiazdy, aby panowały w nocy”.

 

Kiedy chcielibyśmy znaleźć w muzyce szczególnie tej wokalnej, odniesienia do postaci Mikołaja Kopernika, w pierwszej kolejności natrafimy na dzieło autorstwa jednego z najwybitniejszych polskich kompozytorów XX wieku, mistrza chóralistyki, Andrzeja Koszewskiego (1922–2015) – wielkiego przyjaciela Polskiego Chóru Kameralnego, który niezwykle cenił i któremu dedykował wiele spośród swoich utworów. Koszewski był też promotorem działalności artystycznej zespołu, m.in. na wielu ważnych festiwalach, takich jak Warszawska Jesień czy Poznańska Wiosna Muzyczna. Utworem, który stanowić będzie oś programu przygotowanego z tej okazji, jest 3-częściowa kantata Nicolao Copernico dedicatum do łacińskiego tekstu Józefa Ratajczaka, przeznaczona na trzy chóry. Kompozytor, który nadał chórowi rangę orkiestry wokalnej, uznawany jest za najwybitniejszego i najbardziej odkrywczego polskiego twórcę w tej dziedzinie chóralistyki, a niezwykle widowiskowe dzieło dedykowane Kopernikowi w spektakularny sposób tego dowodzi. Koszewski, wykorzystując szeroką gamę środków artykulacyjnych, przedstawia „ruch doskonały” ciał niebieskich, które „wiecznie i koliście toczą się po ruchomej bezmiernej kopule”, jak pisze poeta, inspirujący się oryginalnymi cytatami z pism Kopernika.


Nie ma chyba miłośnika chóralistyki, który nie znałby nazwiska Erica Whitacre’a  (ur. 1970), amerykańskiego dyrygenta, kompozytora, zdobywcy nagrody Grammy. Po jego twórczość sięgają zespoły chóralne z całego globu. Na koncert poświęcony postaci Kopernika wybraliśmy jego utwór Sleep do tekstu Charlesa Anthony Silvestriego. Tu, dla odmiany, noc – ciemna wydma, ponad którą na srebrnej nici wisi księżyc – jest przedstawiona jako przestrzeń, w której każdy szmer, cień pojawiający się gdzieś obok budzą niepokój, od którego uciec można w sen.

 

Noc, niebo i gwiazdy stały się niejako leitmotivem programu przygotowanego przez maestro Jana Łukaszewskiego. Na koniec wybraliśmy więc utwór pod tytułem Stars łotewskiego kompozytora Ēriksa Ešenvaldsa (ur. 1977), który posłużył się tekstem Sary Teasdale. Zachwycający spektakl miriadów gwiazd o „bijących ognistych sercach”, które „wspinają się pod górę kopuły nieba” Ešenvalds ujął w równie niezwykłą fakturę brzmienia chóru mieszanego i… kieliszków z wodą, które przywodzą na myśl muzykę niebieskich sfer.

marzec 2024
Pn
Wt
Śr
Cz
Pt
So
N
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
NICOLAO COPERNICO DEDICATUM koncert w 550. rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika | Toruń
Poprzednie

NICOLAO COPERNICO DEDICATUM koncert w 550. rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika | Toruń

Miejsce
Kościół pw. św. Jakuba, rynek Nowomiejski, Toruń, Polska
środa, 28.06.2023
NICOLAO COPERNICO DEDICATUM koncert w 550. rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika | Toruń
Dalej

NICOLAO COPERNICO DEDICATUM koncert w 550. rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika | Toruń

Miejsce
Kościół pw. św. Jakuba, rynek Nowomiejski, Toruń, Polska
środa, 28.06.2023